FILOZOFIA

Zagadnienia, jakie postawili Platon i Arystoteles z IV w. p.n.e. nadal są przedmiotem sporów, a wysiłek całej ludzkości nie zbliżał do odszukania takich rozwiązań, ażeby współcześni filozofowie je zaakceptowali…

Filozofowie nowożytni, współcześni, a jeszcze i średniowieczni odwoływali się do spuścizny starożytnych myślicieli.

Filozofia antyczna w innych epokach:

1. Średniowiecze. Wpływ antyku na poglądy średniowiecznych filozofów.

Średniowiecze jest epoką, która trwała ponad tysiąc lat. W początkowych wiekach, czyli od V do XI wieku trwało ocalenie tego, co pozostało z poprzedniej epoki. Europa Zachodnia pomału zaczęła zapoznawać się z filozofią arystotelesowską. Do XIII wieku stają się wszystkie dzieła Arystotelesa dostępne, dzięki tłumaczeniom. Szczególnie te o nucie neoplatońskiej, pozwalały zachodniej grupie intelektualistów na nowo spojrzeć na filozofię i naukę. Rodziły nowe konflikty między filozofia a teologią. Budziły także niepokój intelektualny. Spowodowało to ogromny niepokój Kościoła i wprowadzenie przez niego zakazu rozpowszechniania pism Arystotelesa. Dotyczyło to głównie Uniwersytetu Paryskiego, gdzie najwcześniej odtwarzano i komentowano jego dzieła, w szczególności do wydziałów filozofii. Nauczanie na tymże wydziale przejął nowoutworzony zakon dominikański, a potem pałeczkę nauczycielską przejmuje zakon franciszkanów. Wówczas nauka ogólna zaczyna się rozszczepiać na nowe dyscypliny naukowe, które są szczegółowe, np. botanika, zoologia, astronomia. Ma to wpływ na filozofię, ponieważ zaczyna się różnicować na poszczególne dyscypliny. Pod wpływem Arystotelesa dzieli się na:

- filozofie teoretyczną (matematyka, fizyka oraz metafizyka),
- filozofie praktyczną (logika, etyka oraz estetyka).

Zapoznanie się z dziełami Arystotelesa wywołało rewolucje intelektualną, która w pewien sposób odsunęła kanon siedmiu sztuk wyzwolonych i otworzyła przed człowiekiem średniowiecza szerokie pola naukowo-badawcze.

W wieku XV następuje ponowne i obłędne odkrycie kultury antycznej, a także filozofii. Chodzi tu o dwóch największych myślicieli starożytności: Arystotelesa i Platona. Ten wiek to wzbogacenie o znajomość klasycznych tekstów platońskich i neoplatońskich. Jednakże to jest bardzo swoisty neoplatonizm, z dodatkowymi powiązaniami. Również rozpoczęła się obrona platonizmu, ponieważ szereg faktycznych powiązań myśli Platona z innymi kierunkami myślowymi mogło budzić u zagorzałych Chrześcijan duży niepokój i obawę.

Średniowieczni reprezentanci filozofii, nawiązujący do antyku:

* wiek XI
- Remigiusz z Auxerre,
- Jan Szkot Eriugena,
- Eryk z Auxerre.

* wiek XI – XII
- Gilbert de la Porrée,
- Piotr Abélard,
- Jascelin z Soissons.

* wiek XIII
- Albert Wielki,
- Tomasz a Akwinu

Święty Augustyn: Chrześcijański platonizm, „Biada mi, ja nawet nie wiem, czego nie wiem” (wyznania, XI, 25). Nawiązanie do słynnego powiedzenia Sokratesa: „Wiem, że nic nie wiem”.

Święty Tomasz z Akwinu: chrześcijański arystotelizm.


2. Filozofia nowożytna

Powstaje w epoce, która następuje zaraz po średniowieczu, od wieku XIV/XV do połowy XIX w. Następują kolejno po sobie cztery okresy:

a) odrodzenie – wiek XV i XVI – to okres, w którym odstąpiono od scholastyki, pojawiły się nowatorskie hasła wolnościowe, a także świadomie powrócono do filozofii antycznej i nastąpił zwrot całej refleksji w stronę natury i samego człowieka.

b) okres systemów nowożytnych – wiek XVII – to okres połączenia metafizyki i nauki, to próby zbudowania całościowych ujęć rzeczywistości, Boga i natury. To również zrównanie myśli z myśleniami metafizyki i fizyki. Pojawia się racjonalizm.

c) okres oświecenia – wiek XVIII – to okres, z którym następuje odwrót od wielkich systemów filozoficznych, oświeceniowcy ustępują na rzecz filozofii praktycznej, popierają potęgę ludzkiego umysłu i kultu wiedzy.

d) okres powroty wielkich systemów filozoficznych – wiek obejmujący pierwszą połowę XIX w. – to okres, w którym powstają systemy idealistyczne, następuje odnowienie metafizyki, czyli powrót do nauki Arystotelesa.

Filozofowie nowożytni albo odchodzą od filozofii antycznej albo wprost przeciwnie: czerpią z niej inspiracje do własnych wyrażeń filozoficznych:

- Kartezjusz (1596-1650) – twierdził, że zerwał z wszelką tradycją filozoficzną, ale istniał związek jego myśli z tradycją scholastyczną i myślą augustiańską. Aczkolwiek on sam charakteryzując swój system nawiązał do nauki arystotelesowskiej: „ cała filozofia przedstawia się jako drzewo, którego korzenie tworzy metafizyka, a pień fizyka…”

- Blaise Pascal (1623-1662) – jako młody chłopiec zaczął interesować się geometrią, sięgał po dzieło Euklidesa pt. „Elementy”, a w swych poglądach nawiązuje do świętego Augustyna (co de facto święty nawiązuje do antyku = reakcja lańcuchowa: Pascalà św. Augustynà Platon).

- Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) – w swych poglądach nawiązał do Arystotelesowskiej „Entelechii”. On sam odwołuje się do całej tradycji filozoficznej i buduje swój system w oparciu o tę tradycję.

- Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) – wraz ze swoim ojcem czytał działa Plutarcha „Żywoty wielkich mężów”, dzięki czemu poznał polityczną stronę tradycji starożytności, która była w dalszym życiu ważnym punktem odniesienia w formułowaniu własnych poglądów (postulat powrotu do źródeł, podporządkowanie głosowi natury).

- Artur Schopenhauer (1788-1860) – na wzór Platona uczynił estetykę niezwykle istotnym składnikiem swojej filozofii, bo według niego pozwala ona na głębokie poznanie oraz jest sposobem przezwyciężania cierpienia.

- August Comle (1798-1857) – w swej nauce o społeczeństwie pokazał na przykładnie teorii Platona i Arystotelesa, że wyizolowana idea porządku prowadzi do utopijnych teorii.

- Fryderyk Nietzsche (1844-1900) – ten filozof tworzył swoje koncepcje w oderwaniu od tradycji, aczkolwiek w jego dziełach można natrafić na jej delikatną obecność. Nawiązywał do Heraklita, do teorii przyrody jako ego, co jest w ciągłym ruchu; do sofistów jako do koncepcji człowieka tworzącego swój świat. Tworzył polemikę z Platonem.


3. Filozofia współczesna

To głownie wiek XX, wybuch różnorodnych rozwiązań filozoficznych. Powstają nowe kierunki filozoficzne; jak filozofia dialogu, filozofia spotkania i fenomenologia, filozofia egzystencji. Niezwykle ważnym i wpływowym kierunkiem w filozofii był neopozytywizm z kołem wiedeńskim na czele (m.in. Rudolf Carnap, Moritz Schlicle i Otto Neurath).

Przedstawiciele współczesnej filozofii nazwiązujących do wzorców antycznych:

- Henri Bergson (1859-1942) – zainteresowanie filozofią Zenona z Elei, nawiązania intuicjonizmu do Platona.

- Martin Heidegger (1889-1976) – filozof zajmujący się Platonem i Arystotelesem, poświęcił im cykl wykładów nie podając usystematyzowanej wiedzy, ale uczył wnikania w tekst.

- Ludwig Wittgenstein (1889-1951) – szukał źródeł idealistycznych w teoriach filozoficznych u Platona.

- Albert Camus (1913-1960) – praca filozoficzna na temat Plotyna i świętego Augustyna, interesował ich spuścizną.

- Hans-Georg Gadamer (1900-2002) – pragnął połączyć różne tradycje (np. Platonizm z arystotelizmem). Fascynował się Platonem i Arystotelesem.


____________________________________________________________________
1 Kuziak M., Rzepczyński i in., Słownik myśli filozoficznej, Bielsko-Biała 2005.
2 Ayer J. A., Filozofia w XX wieku, Warszawa 1997, [tu:] wstęp.
3 Starnowski J., Średniowiecze, Warszawa 1989.
4 Legowicz J., Zarys historii filozofii, [w:] Średniowiecze, Starnowski J., Warszawa 1967, s. 225-227.