POETYKA

Poetyka to dziedzina teorii literatury.
Na wizję poetyki wielki wpływ miało trzech antycznych twórców i ich dzieła:
dialogi Platona i jego koncepcja „furor poeticus” czyli natchnienia, niezwykłego momentu spowodowanego wtargnięciem bóstwa w psychikę i wywołującego szaleństwo twórcze, „furor divinus” (szał boski), „calor poeticus” (żar poetycki); żywił się tym topos poety – wieszcza, głosiciela bożej prawdy.

Poetyka Arystotelesa – pierwszy wielki usystematyzowany wykład z teorii literatury; podział na trzy style wysoki(epos, tragedia, wysoko urodzony bohater), średni(poemat opisowy, elegie, zwykły człowiek) i niski( komedia, sielanka, satyra, bajka zwykły człowiek).

List do Pizonów Horacego – rozważania estetyczno-moralne o funkcji poezji; „aurea mediocritas” – złoty umiar.

Horacy - Do Pizonów list

Wy, co piszecie, treści zamysłu szukajcie
z rozmysłem i nie mierzcie siły na zamiary.
Kto brzemię podejmie na miarę sił swoich,
na wymowie nie straci i układ przejrzysty
zachowa. Powie, co być miało powiedziane:
na plan pierwszy wysunie sprawy ważne, wszystkie
inne poniecha, albo odłoży na później
przezorną w słów doborze zaleci ostrożność:
jedne wyróżni, wzmocni, a inne odrzuci[1].

Ważne pojęcia:

Katharsis –jedna z podstawowych kategorii tragedii, zwłaszcza starożytnej. Pojęcie utworzył i zdefiniował Arystoteles w VI rozdziale Poetyki. Uznał on, że celem sztuki jest wzbudzenie u widza uczuć litości i trwogi, aby przez to następnie oczyścić jego umysł z tych doznań.

Mimesis – zasada twórczego naśladownictwa natury, bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć. Zasada ta powstała w antyku, a później przejął ją renesans . Twórcy postępowali według formuły Horacego.

Decorum – zasada zgodności treści z formą, inaczej jednorodność stylistyczna. Sformułowana przez Arystotelesa, rozwijana przez Cycerona i Horacego.

Nie można powiedzieć, że średniowiecze przecięło więzy z antykiem. Jan z Salisbury (ok. 1110-1180) , porównywał sobie współczesnych do karłów stojących na ramionach gigantów starożytności. Średniowiecze znało dzieła Cycerona i Sztukę poetycką Horacego. Poetyka rozumiała wtedy poezję jako „opowieść”, „opowiadanie” lub wypowiedzią wierszowaną. Wczesnorenesansowi humaniści powoływali się na Horacego, dla teoretyków dojrzałego renesansu podstawowym orężem stały się poglądy Arystotelesa. Poezja została zidentyfikowana ze sztuką naśladowania. Poemat z wytworem naśladowczym.

Wiek XVII przyniósł szereg zmian, nastąpiły wtedy gwałtowne przemiany w pojmowaniu twórczości poetyckiej. Poetyka klasyczna, grecko - rzymska traci w tym okresie swoją pozycję. Trwa proces podważania zasadności reguł tworzenia.

_____________________________________________________________________

1 E. Sarnowska – Temeriusz, Przeszłość poetyki. Od Platona go Giambattisty Vica, Warszawa 1995.
2 Horacy. Dzieła, pieśni, epody, satyry , listy, tłum. Stefan Gołębiowski,, Warszawa 1986.
3 Arystoteles, Retoryka. Poetyka, Warszawa 1988.

[1] Horacy. Dzieła, pieśni, epody, satyry ,listy, tłum. Stefan Gołębiowski,, Warszawa 1986, ss.221.

Polecana literatura dodatkowa:
1 Słownik terminów literackich. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
2 Teresa Kostkiewiczowa Poezja - teorie. [w:] Teresa Kostkiewiczowa, Alina Aleksandrowicz-Ulrich: Słownik literatury polskiego oświecenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich .
3 Elżbieta Sarnowska-Temeriusz Poezja. [w:] Teresa Michałowska, Barbara Otwinowska, Elżbieta Sarnowska-Temeriusz: Słownik literatury staropolskiej : średniowiecze, renesans, barok. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
4 Marek Gumkowski Poezja. [w:] Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
5 Eleazar Mieletinski, Poetyka mitu.